Jak zostać przeciętnym pisarzem, czyli „Warsztat pisarza” Dwighta V. Swaina

Sądziliście, że do pisania trzeba mieć talent? Amerykańscy Naukowcy™ już dawno udowodnili, że to nieprawda. Wystarczy przejść kurs creative writing i uzbroić się w odpowiedni podręcznik, na przykład „Warsztat pisarza” Dwighta V. Swaina. Jednego dowiecie się z niego na pewno: napisać dobrą powieść jest trudno, ale napisać dobry poradnik jest... jeszcze trudniej. Teoretycznie Swain dobrze o tym wie. Wiele lat prowadził na uniwersytecie kurs pisarstwa, tworzył też powieści oraz scenariusze filmowe. Niestety ten kompetentny profesor najwyraźniej dawno stracił wiarę w uczniów, skoro za punkt honoru postawił sobie wytłumaczyć w swoim poradniku dosłownie wszystko.

Dzięki temu z lektury „Warsztatu pisarza” Gryzipiór dowiedział się między innymi, do czego służy rzeczownik, kim jest narrator i jak odróżnić fakty od opinii, a także co to jest napięcie (fenomen fizjologiczny; stan silnego naciągnięcia czegoś elastycznego). Do kompletu zabrakło tylko instrukcji obsługi klawiatury. Zgoda – powie ktoś – od czegoś trzeba zacząć. Wyłóżmy najprostsze rzeczy tak, jakby aspirujący pisarze nie przeczytali w życiu ani jednej książki, a potem przejdźmy do konkretów. Niestety w poradniku Swaina cenne wskazówki toną w morzu irytujących truizmów: nie pisz scen, które nie mają celu, poznaj swoich bohaterów, nie pracuj pod wpływem alkoholu... Banalnej treści towarzyszy równie banalny język o jawnie perswazyjnym wydźwięku. Gryzipiórowi najbardziej utkwiły w pamięci pytania retoryczne i maniera robienia z każdego zdania osobnego akapitu. Oto próbka:

(...) każdy z nas reaguje na podobne doświadczenia życiowe w sposób właściwy i charakterystyczny wyłącznie dla siebie.
Dla autora to niezwykle ważne.
Dlaczego?
Ponieważ każda historia zaczyna się od emocji.
A gdzie je znaleźć?
Rodzą się w sercu.

Albo:

Pisz tak, by pasowało.
Pasowało? Do czego?
Do uczuć.
Jak zmierzyć uczucia?
Sprawdza się je zegarem emocjonalnym.

Gryzipiór ma szczerą nadzieję, że nie miał to być wzór dla przyszłych powieściopisarzy.

Drażnią też w „Warsztacie pisarza” sądy, których po prostu nie da się obronić. Swain straszy na przykład przyszłych autorów, że przepadną, jeśli rozpoczną powieść „całostronicowym opisem starego, rodzinnego domostwa” (pewnie tak jak przepadła „Zagłada domu Usherów”?). Od czasu do czasu błyśnie też złotą myślą, jak ta o ludziach nieakceptujących obowiązujących zasad. Otóż są oni podobni do „alkoholika, dla którego liczy się jedynie zdobycie kolejnej butelki”, w dodatku cierpią na wrzody żołądka. Niestety autor nie wyjaśnia, co to ma wspólnego z twórczością literacką.

Kiedy natomiast pisze na temat, często dokonuje irytujących uproszczeń. Proponuje na przykład jeden – i tylko jeden – schemat budowy fabuły: łańcuch scen i sequeli. Scena to wydarzenie, sequel to reakcja bohatera na to wydarzenie. W scenie bokser przegrywa walkę życia. W sequelu włóczy się po knajpach tak długo, aż podejmie decyzję o porzuceniu kariery. Potem kolejna scena i kolejny sequel. I tak w kółko. Zaskoczenie diabli wzięli.

Okładka wydania amerykańskiego [*] vs okładka wydania polskiego [*]. Znajdź dziesięć różnic.

Plusy? Staranne i dość rozsądne omówienie budowy powieści. Początek, rozwinięcie i zakończenie rozkłada Swain na czynniki pierwsze i dużo uwagi poświęca budowie punktu kulminacyjnego. Zgrabnie wypadają fragmenty piętnujące konkretne błędy popełniane przez studentów: tworzenie pasywnych bohaterów czy streszczanie przeszłości w dialogach. Od czasu do czasu udawało się Gryzipiórowi zanotować cenną wskazówkę:

• powieść zacznij od dnia, który różni się od innych,
• bohatera przedstaw w sytuacji dla niego charakterystycznej,
• najwcześniej, jak się da, spraw, by bohater podjął się czegoś,
• przekazuj tylko te informacje, które są istotne.

Niestety zasady te tłumaczy autor na wymyślonych przez siebie i celowo przejaskrawionych przykładach, które jakoś nie przekonują. Szkoda, że nie oparł wykładu na pogłębionej analizie powieści, które odniosły sukces czytelniczy.

Jeszcze słówko o starzeniu się. Od pierwszego wydania „Warsztatu pisarza” upłynęło prawie 40 lat i literatura popularna zdążyła przejść małą rewolucję. Z poradnika Swaina nie dowiemy się niestety, co czyni powieść atrakcyjną w czasach, w których znawcy piszą o literaturze wyczerpania, a czytelnicy narzekają, że wszystko już było. Nie ma w nim słowa o grze z konwencją czy o łączeniu gatunków. Na szczęście sam autor przyznaje, że nikogo nie nauczy pisać świetnie, a jedynie dość dobrze, by na pisaniu zarabiać. I przynajmniej raz udziela naprawdę mądrej rady:

Każdy ma prawo trafić do piekła w dowolnie wybrany sposób – oto, moim zdaniem, najcelniejsza uwaga dotycząca przygotowania, planowania i pisania opowieści. Nie pozwól sobie odebrać tego przywileju.

• Przekład: Magdalena Burdzy-Barrington
• Wydawca: Cat Book
• Rok wydania: 2010 (1973)
• Liczba stron: 344